BİLMEMİZ GERKEN GERÇEKLER (BİLMİYORDUM)YOLLAR

    Her erkek, kadın veya çocuk her yıl yolların ortalama 10,900 kilometresini kat ediyor ve Britanya’daki karayolu ağında her yıl 474 milyar kilometre yolculuk yapılıyor. Buradan çıkaracağımız sonuç bu yolların düzgün malzemeyle yapılması gerektiğidir. Yollarımızın hemen hemen tamamı iki ana malzemeden yapılıyor.%90 ile %95’i agrega adı verilen bir malzemeden oluşur. Agrega parçalanmış kayalardan ve çakıllardan oluşur. Diğer ana malzeme ise zifttir. Ham petrolden diğer şeyleri çıkardığımız zaman geriye kalan siyah yapışkan tortuya zift denir. Agrega yolun büyük bir kısmını oluşturuyor ve zift onu kullanışlı hale getiriyor. Ziftin yollarda kullanılmasını sağlayan özelliği üzerinden geçen arabaların uyguladığı kısa ve keskin basınca karşı katı bir yüzey gibi davranması ve aynı zamanda altında sürekli hareket halinde olan toprağın küçük değişimlerine ayak uydurabilmesidir. Agrega ve zift bir araya geldiğinde oluşan bileşime asfalt denir. Asfalt yollar çok sağlam ve dayanıklıdır. Asfalt yol su geçirmez ve su ancak yollar çok eskidiğinde ona zarar verir. Yanıcı da değildir.

     Peki  günümüzde kullanılan asfalt nasıl oluşturuluyor? Öncelikle kaya madenlerinde patlatma yoluyla kayalar büyük damperlere yüklenir. Sonra bu kayalar doğruca devasa ezme makinalarına getiriliyor. Burada büyük parçalar çakıllara ya da sanayide bilinen adıyla agregaya dönüştürülüyor. Agrega temizlenip ısıtıldıktan sonra bir elevatör yardımıyla kulenin tepesine gönderiliyor. Burada koca bir mikserin içine dökülüyor ve mikserde asfalt haline gelmesini sağlayan zifte bulanıyor. Asfaltı yol yapım çalışmalarının olduğu yere götüren kamyonlarda ısı yalıtımı bulunmalıdır. Aksi taktirde asfalt soğur ve sözgelimi kamyon bozulur veya trafik sıkışırsa kamyonun içinde sertleşebilir.

   Tipik bir yolda en az 5 katman bulunur. İlk önce yolun yapıldığı zemin mümkün olduğunca sıkıştırılır. Sonra üzerine bir kat kuru agrega dökülür ve tekrar sıkıştırılır. Ardından bir kat kaba asfaltla zemin hazırlanır. Daha sonra üstteki katı zemine yapıştırmak için yüzey asfaltı dökülür. Asfaltın ilk kullanıldığı yer Paris’teki Şanzelize Caddesi’dir.

   Peki modern yollar neden bu kadar sessiz ve pürüzlü yollardan iyi tutar? Önceleri yollar pozitif doku denilen bir şekilde yapılıyordu. Taş parçaları düz yol yüzeyinin üstüne çıkıyordu. Bu tekerleklerin yolda daha iyi tutmasını sağlıyordu. Ama bu tutulma tekerlerin daha fazla ses çıkarmasına yol açıyordu. Çünkü yolun yüzeyi düz ve katıydı. Ses yoldan geri yansıyordu. Günümüzde kullanılan ince asfaltsa negatif dokuya sahip yani düz yol yüzeyinin üzerinde bir sürü oyuk var. Böylece tekerlekler fazla ses çıkarmıyor ve çıkan sesin büyük bir kısmı yol tarafından emiliyor.

Ayakkabılarımızın Test Edilmesi

   Pek çok ayakkabı üreticisi ayakkabılarını zorlu testlerden geçirir. Bir çift ayakkabını kullanıma elverişli damgası alabilmesi için 3 zorlu testten geçmesi gerekir.

1.Basınç Testi: Ayakları nasıl sardıklarını anlamak için botların içine elektronik sensörler yerleştiriliyor ve yürüyüş başlıyor. Sonuçlar bir dizüstü bilgisayara aktarılıyor ve laboratuvarda analiz ediliyor.

2.Su Testi: Mekanik miller yardımıyla botlar su içinde 2 saat hareket ettiriliyor. Su sızıntısı veya su geçirme gibi bir durumun olup olmadığı kontrol ediliyor.

3.Aşırı Soğuk Testi: Bunun için laboratuvar asistanının ayaklarına sıcaklık ve nem sensörleri bağlanılıyor. Bu sensörler botların temel özelliklerini test edecek ve asistanın ayağındaki sıcaklığın tehlikeli sınırlara ulaşıp ulaşmadığını gösterecek. Son olarak asistan iyice giyinip dondurucuya giriyor ve test başlıyor.

 

Katalitik Dönüştürücü

  Arabanın egzoz sisteminden bir parçası olan katalitik dönüştürücü egzoz borusundan çıkan kirleticileri azaltan parçadır. Katalitik dönüştürücünün içerisinde bulunan katı petek yapı, içi ısıya dayanıklı seramikten yapılmış ve palladyum, radyum ve platin gibi metallerle kaplanmıştır. Metaller sağlığa zararlı egzoz gazlarını azaltıyor. Bu parçalı seramik katmanlardan yüzlerce var. Metalden gelen egzoz dumanları bunun yardımıyla filtre ediliyor ve en kötü kirleticilerin önemli bir kısmı havaya karışmıyor. Dönüştürücünün içerisinde hiç hareketli parça yok. Sadece kimyasal tepkimeyle çalışıyor.

 

Telefonun Tarihçesi

   1800 yıllarında insan sesinin telle iletilmesi düşüncesinden yola çıkılarak telefon icat edildi. 1876 yılında Alexander Graham Bell telefonun patentini aldı. Bu olaydan sonra ülkenin dört bir yanı bakır tellerle döşendi. Telefonları operatör kızlar bağlıyordu. Zaman geçtikçe onların yerini Stravber adında müteahhit bir firmanın ürettiği elektronik anahtar aldı. Telefon konuşmaları artık hem kablolar hem de mikrodalga adı verilen yüksek frekanslı radyo sinyalleri aracılığıyla iletiliyordu. 1965 yılında ilk iletişim uydusu hizmete girdi. 1980’lerde telefon sistemimiz dijital hale geldi ve eski kabloların yerini fiberoptik kablolar aldı. Cep telefonları ise ilk kez 1980’lerde ortaya çıktı.

 

Boya Kalemlerinin Üretilmesi

   Boya kalemlerinin renkli kısmını yazmamızı sağlayan karışım kavrin, reçine ,renk(boya) ve su karışımıdır. Önce malzemeler iki bıçaklı bir mikserin içine dökülür.2 saat boyunca oradan oraya savrularak harmanlanır. Daha sonra oluşan hamurumsu karışım hidrolik silindirlerle ezilir. Silindir karışıma vakum etkisi yaparak içindeki havayı alır ve onu sıkıştırarak büyük yuvarlak bir kütle haline getirir. Hidrolik bir piston santimetrekare başına 170 kg kütle kuvvet uygulayarak küçük bir deliğe doğru iter ve diğer taraftan kalemlerin ortasındaki renkli parçalar çıkar. Daha sonra meydana gelen silindirlerin birbirine yapışmaması için üzerlerine tebeşir tozu dökülerek bir süre yuvarlatılır. Ardından 115 santigrat derecedeki fırında 3 saat bekletilir. Son aşamada ise erimiş balmumuna batırılırlar. Balmumu üzerlerindeki irili ufaklı boşluklara dolar. Bu arada boyaların yerleştirilmesi için tahta bloklar kesilip ortalarına yapıştırıcı sürülür. Sonra boyalar ve tahtalar makine yardımıyla birleştirilir. Boya kalemlerinin en dışının boyanması için de dışına 4 kat nitroselüloz boya sürülür ve işlem tamamlanır.

 

Mıknatıslar

   Mıknatıslara her yerde rastlamak mümkündür. Bilgisayarlarda, televizyonlarda, müzik setlerinde, çamaşır makinelerinde… Mıknatıs demiri çeken ve elektromanyetik alan oluşturan nesnelerdir. Posta güvercinlerinin gagasında magnetit adı verilen manyetik bir mineral bulunur. Bu mineral Dünya’nın manyetik alanına duyarlı olduğu için güvercinler yönlerini kolayca bulabilir. Manyetizmayla ilgili en ilginç şeylerden biri de elektrikle olan ilişkisidir. Bir mıknatıs kullanılarak elektrik üretilebilir. Bu olaya elektromanyetik indüksiyon denir. Elektromanyetik indüksiyonların en şaşırtıcı kullanım alanlarında biri lunaparklardaki trenlerin frenlerinde kullanımıdır. Yani fren sistemi tamamen mıknatıslar yardımıyla çalışır.

   Rüzgar tarlaları da dahil olmak üzere pek çok elektrik santralinde enerji üretmek için mıknatıslar kullanılır. Bunu tersi de yapılarak elektrikten mıknatıslar yapılabilir. Buna elektromıknatıs denir. Elektromıknatıslar çok güçlüdür ve çalışmaları için az enerji kullanmaları yeterli olur.

   Manyetizma bir Ferrari modelinin süspansiyonlarında kullanılır. Mühendislerin manteyoreolojik akışkan süspansiyon adını verdikleri bu süspansiyon sisteminde kullanılan sıvı içerisinde manyetizma özelliğe sahip metal parçacıklar bulunur. Bu sıvının yoğunluğu üzerine manyetik bir alan uygulandığında artıyor hatta nerdeyse katılaşıyor.

 

Kapıların Test Edilmesi 

   Pek çok kapı üreticisi hırsızları ve hava koşullarını dışarıda tutmak için geliştirdikleri yeni kapıları, kapı kasa ve kilitlerini çeşitli testlerden geçirir. Öncelikle kapı kolunu ve anahtarlarını kullanarak kapı 50.000 kez özel bir makine yardımıyla açılıp kapatılıyor. Bu şekilde ortalama bir kapının 25 yıllık ömrü test ediliyor. Bu testi geçen kapı daha sonra güneş benzeri bir etki yapan ampullere maruz bırakılıyor. Sonra yarım saat boyunca üzerine su sıkılıyor. Bu test 150 saat sürüyor. Kapı 6 gün boyunca güneş ve yağmur simülasyonuna tabii tutuluyor. Burada kapının su sızdırmamasına ve çatlamamasına dikkat ediliyor. Daha sonra 35 kg ağırlığındaki kum torbası (hırsızı temsil ediyor) kilitli kapıya belli bir mesafeden çarptırılıyor ve kapının kırılıp kırılmadığı kontrol ediliyor.

 

Dişli Kutusu

   Motordan gelen güç dişli kutusunu çalıştırır. Şaft doğrudan dişli kutusunun içine bağlıdır. Farklı büyüklükteki dişlilerden oluşan 2 dişli çark seti belirli konumlara gelecek şekilde hareket edebilir. 1.vites için 1. kol ve böyle devam eder. Vites kolunu hareket ettirdiğimizde dişlilerin konumu değişir. Farklı büyüklüklerdeki dişliler arasındaki ilişki tekerleklere iletilen motor gücü miktarını değiştirmeye yarar.

 

Elmaslar

   Endüstriyel elmaslar hayatımızın her köşesinde yerinin almıştır. Yüksek kaliteli doğal elmaslar binlerce sterlini bulur. Ama sentetik elmaslar çok ucuzdur. Sanayide kullanılan elmasların çoğu sentetik olarak elde edilir. İnsan yapımı elmaslar ilk olarak 1950’li yıllarda yüksek basınç ve karbon kullanılarak yapılmıştır. Aslında doğru koşullar sağlanırsa yanmış ekmek de dahil her tür karbondan elmas üretilebilir. Aşındırıcı olarak kullanılan elmasların çoğu bu şekilde üretilir. Testereler ve matkap uçları böyle elmaslarla kaplanır. Kimi yüzey aşındırıcılarında elmas bulunur ve bazı göz cerrahları elmas bıçaklar kullanır. Çünkü gerçekten çok serttir. Sertliği ölçmek için ‘Mohs’ adında bir ölçek kullanılır. Sentetik elmaslar çok sert olduğu için Venüs’e giden bir uzay aracının camı olarak da kullanılmıştır. Elmaslar ısıyı çok iyi iletir (Bakırın 5 katı kadar). Elmaslar ayrıca bor elementiyle kaplanarak elektrik iletkeni olarak kullanılabilir.

 

Cipslerin Üretimi   

   İyi bir cipsin sırrı patateste yatar. Nişastası ne kadar iyi olursa tadı ve dokusu da o kadar iyi olur.

   Patates yolculuğa beslenme hunisinden başlıyor ve kondeyür bandından ağır ağır geçtikten sonra paslanmaz çelikten yapılmış silindirin içinde savrularak içindeki büyük çamur parçalarından ve filizlerden kurtulur. Sonra büyük bir haznede yıkanıp üzerindeki toprak ve kirin temizlendiği yüzdürme havuzuna getirilir. Yeni temizlenmiş patatesler kesme makinesine gönderiliyor. Patatesleri kesen silindirler pirinç kaplı ve 8 keskin bıçaktan oluşur. Patatesleri 1 santimetrenin 1/1000’i kalınlığında kesiyorlar. Cipsler ne kadar ince olursa o kadar gevrek olur. Bu nedenle bıçaklar 2 saatte bir değiştiriliyor ve cipslerin aynı incelikte olması sağlanıyor. Cipsler dilimleyiciden çıkıp içinde 160 santigrat derece sıcaklıkta 15000 litre Ayçiçek yağı bulunan bir teknede 8-10 dakika boyunca kızartılıyor. Çarklar çalışarak cipsi yağın içine karıştırıyor ve hepsinin eşit olarak pişmesini sağlıyor. Pişen patatesler fritözden çıkıp üzerindeki fazla yağın alınması için titreşen bir bandın üzerine alınıyor. Sonra gıda kontrol bölümünde cipsler gözle kontrol edilip standartlara uymayanlar alınıyor. Cipsler titreşimli banttan geçerken üstlerine aroma serpiliyor. Ardından kanallara taşınıp tartılacakları hazneye dökülüyorlar. Hazneye bir poşeti dolduracak kadar cips biriktiğinde paketlerin hazır beklediği makinaya düşüyorlar ve paketleniyorlar.

 

         Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır.

 

1.      Asfaltın temel bileşenleri nelerdir?

2.      Asfalt ilk olarak hangi yolda kullanılmıştır?

3.      Tipik bir yol en az kaç katmandan oluşur? Bunlar nelerdir?

4.      Posta güvercinlerinin yönlerini bulmasını kolaylaştıran özelliği özellik nedir?

5.      Karbon içeren her maddeden elmas üretilebilir mi?

6.      İyi bir cipsin hangi özelliklere sahip olması gerekir?

7.      Ayakkabıların kullanıma elverişli olup olmadığı anlaşılmak için hangi testlerden geçirilir?

8.      İlk iletişim uydusu hangi yıl hizmete girmiştir?

9.      Renkli tahta kalemlerin boyanmayı sağlayan kısmı hangi maddelere sahip bir karışımdır?

10.   Kapılar doğal sebepler göz önüne alınarak hangi testlerden geçer?

11.   Elektromanyetik indüksiyon nedir?

12.   Katalitik dönüştürücü ne işe yarar?

 

                                                                                     YILMAZ AKYOL

                                                                  FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 4. SINIF

                                                                                    08010004017