Okyanus Dibindeki Yer Şekillerinin Oluşumunun Bilimsel Hayat Hikayesi

Hiç su yokken gezegenimiz çok farklı gözükecektir. Açığa çıkaracağımız dünya işte bu dünya. Okyanustaki yer şekilleri karalardakilerden genelde daha büyüktür. Karşılaştırma yapabilmesi için okyanusu boşaltmamız gerekir. Okyanus gezegenimizdeki en olağan üstü yer şekillerinin üzeri örtüyor.

California da Volteria körfezindeki dev yosunların oluşturduğu su altı ormanları deniz tabanından 30 metre yükseklikteki gün ışığını alan sulara kadar yetişiyor. Okyanusu kademeli bir şekilde boşaltmaya başladığımızda yeni yer şekilleri keşfedeceğiz. Bu işleme Volteria körfezinden başlayalım. Burada uzunluğu 480 km derinliği 1.6 km olan volteria kanyonunu görüyoruz. Volteria körfezinin merkezinde Megani Laboratuarları bulunur. Bilim adamları son teknoloji ürünü deniz altı robotları ve osso adı verilen otonom su araçlarından faydalanarak Volteria kanyonunun detaylı haritasını çıkarmaya çalışıyor.

Osso, kanyon boyunca hareket etmek için programlanmış olan ve üzerinde sonar ekipmanı olan bir cihaz. Sonar ses dalgalarını kullanarak ışığın aksine ses suyun altında inanılmaz uzaklıklara ulaşabilir. Bu sayede kanyonun şeklini inanılmaz detaylar vererek görebiliriz. Okyanus tabanındaki daha geniş alanları görüntüleyebilmek için sonarı gemiye koyalım. Gemi hareket ettiğinde okyanus dibinin haritası çıkarılır. Daha detaylı bir harita çıkarabilmek için gemi ileri geri hareket eder. Buna bilim dilinde ‘çim biçmek’ denir bu hayli zaman alan bir iştir. Bu yüzden okyanus tabanın küçük bir kısmı detaylı bir şekilde haritalanmıştır.

Mars dünyaya 56 milyon km uzakta olmasına rağmen Mars ‘ın yeryüzü şekillerini okyanus dilberinden daha iyi biliyoruz. Bilim adamları gelen sonar verilerini fleder maus denilen bir bilgisayar programına girip okyanus tabanının değişik derinliklerini farklı renklerle ifade eden bir model hazırlanıyor. Bu modeller sayesinde okyanus tabanını hiç su yokmuş gibi görebiliriz. Volteria kanyonu ile büyük kanyon büyük benzerlikler göstermektedir.büyük kanyonun derinliği de 1.6 km dir.

Yapılan araştırmalar aynı zamanda okyanus derinliklerindeki canlılar üzerinde çalışma yapma ve yeni bilgiler elde etme fırsatı verecek. Okyanus dibindeki canlılar hayatlarını mürekkep karanlığında sürdürüyorlar. Bazı hayvanlar kendi ışıklarını oluşturmuşlar. Bu işleme ‘biyolöminans’ denir. Canlılar bu ışığı yön bulabilmek, korunmak, eşlerini cezp etmek gibi birçok amaçla kullanıyorlar.Havai takım adaları en fazla detaylandırılmış bölgelerden birisidir. Takımın en doğusunda Begaylınd var. Havainin en yüksek noktalarından biri Manua Löa dır. Adaların büyük bir bölümü lavlarla kaplı. Begaylınd hala aktif olan bir dağ. Ölçü baz alındığında Everest daha büyük. Burası Everestten de 1219 metre daha büyük.

Okyanus altında da hala aktif olan volkanlar ve bunlar sıcak su akıntıları oluşturuyorlar. Bunlardan Loihi yanardağı 1955 yılında keşfedilmiş ve yavaş yavaş yüzeye doğru büyüdüğü anlaşılmıştır. Loihi yanardağı takım adaların nasıl oluştuğunu bize gösteriyor.

Bizler mercanların sadece sığ ve tropikal alanlarda yaşadığını sanıyoruz. Ama onlar her yerde yaşıyorlar derin karanlık ve soğuk sularda bile.

Okyanus dibinde büyük dağ sıraları bulunmaktadır. Bazıları İzlanda gibi yeryüzüne çıkmış vaziyettedir. İzlanda da 321 km lik orta Atlantik kıyıları yer almaktadır. Burası kuzey Amerika ile Avrupa plakasının buluştuğu yerdedir. Burada gayzerler ve kaynayan sularla dolu havuzlar vardır. Okyanus ortası sırtlığı her zaman yumuşak bir cizgi oluşturmaz. Bazı yerlerde yüzlerce metre uzunlukta keskin yan duvarlar bulunmaktadır. Bunlara transform faylar adı veriliyor. Buradaki iki plaka tam olarak birbirinden kopmuyor. Ancak birbirini yalayıp geçiyor. Gezegenimizin en derin parcası fay vadisidir. Doğu pasifik yükselimi yılda 15 cm dir. Doğu pasifikte hipotermal delikler ve duman bacaları yer almaktadır. Sıcak su akıntılarında karides kutçuk bakteri gibi biçok canlı türü bulunmaktadır. Orta Atlantik de duman bacalarının etrafında karidesler yaşamaktadır. Okyanus un 6-7 km derinliklerinde çamur volkanlar bulunmaktadır.bunların benzerleri güney California da bulunuyor.bu derinliklerde bakteriler de yaşamaktadır.

En büyük deniz dağları pasifiktedir. Havai takım adalarının etrafındadır. Deniz dağlarının sayısı pasifikte 15 binden fazladır. Gezegenin en derin yeri Mariana çukurudur.

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır

1.Volteria kanyonu nerededir?

2.Volteria kanyonunun uzunluğu ve derinliği ne kadardır?

3.Duman bacaları hakkında bilgi veriniz.

4.Megani laboratuarları nerede bulunur?

5.Okyanus tabanının detaylı haritası çıkarılırken hangi araçlardan faydalanılıyor?

6.Osso nedir?

7.Sonar ne işe yarar?

8.’çim biçmek’ kavramını açıklayınız.

9.Mars ‘ın dünyaya uzaklığı kaç km. dir?

10.fleder maus nedir? Açıklayınız.

11.Volteria kanyonunun tabanı kaç metre suyun altındadır?

12.Büyük kanyonun derinliği ne kadardır?

13.’biyolöminans’ ı açıklayınız.

14.Havai takım adalarının en doğusundaki adanın ismi nedir?

15.Mauna Löa volkanik dağının deniz seviyesinden yüksekliği ne kadardır?

16.Begaylınd dağı Everest ten ne kadar daha büyüktür?

17.Okyanus altındaki Loihi yanar dağı kaç yılında keşfedilmiştir?

18.Mercanlar nerelerde yaşarlar?

19.Okyanus dibindeki büyük dağ sıralarından bazıları yeryüzüne çıkmış vaziyettedir.bunlardan birinin ismi nedir?

20.Transform fayları hakkında bilgi veriniz.

21.Gezegenin en derin parçası nedir?

22.Doğu pasifik yükselimi yılda kaç cm dir?

23.Atlantik'teki duman bacalarının etrafında hangi canlılar yaşamaktadır?

24.Gezegenimizin en derin yeri neresidir?

İsmet YURUĞ 2012 Yüksek Lisans